Thursday, December 22, 2011
Thursday, December 8, 2011
Monday, November 28, 2011
देव चोरला माझा
देव चोरला माझा देव चोरला...
भला थोरला माझा देव चोरला ...
झगमग पाहुनिया पाठ फिरवून गेला
रोषणाईमध्ये देव माझा हरवून गेला
नाही उरली भक्ती ... भाव नाही उरला ...
देव चोरला ...
हरवून गेले संत काल उरलेले थोडे
पावलांचे नसे मोल आज महागले जोडे
टेकू चरणी माथा असा कोण उरला ...
देव चोरला ....
--- मोरया (अवधूत गुप्ते )
Friday, November 25, 2011
Saturday, September 24, 2011
Thursday, September 15, 2011
अस्वस्थ
तू का गं इतकी दूर ?
नदीला पूर ,
सागरा भरती...
मी एक अजाण अस्वस्थ ,
असा उध्वस्त ,
किना-यावरती ...
उध्वस्त किनारा ,
तळमळणारा ,
मनातूनी थरकाप ...
याद छळे ,
तुज का न कळे ?
पाण्यात आगीची छाप ...
चढते पाणी ,
मी अनवाणी ,
पाउलखुणा वाळूत ...
आकाश भरे ,
डोळ्यात झरे ,
पण दोन क्षणांची बात ...
क्षण दोन तरी ,
रुतलेत उरी ,
न भरलेले घाव ...
अंदाज नसे ,
उमटते कसे ,
अस्पष्ट तुझे नाव ...
--- विशाल
Tuesday, September 13, 2011
जिंदगी ना मिलेगी दोबारा
दिलोमे तुम अपनी बेताबिया लेके चल रहे हो
तो जिंदा हो तुम
नजरमे ख्वाबोकी बिजलीया लेके चल रहे हो
तो जिंदा हो तुम
हवाके झोकोके जैसे आझाद रहना सिखो
तुम एक दरीयाके जैसे लहरोमे बहना सिखो
हर एक लम्हेसे तुम मिलो खोले अपनी बाहे
हर एक पल एक नया समा देखे ये निगाहे
जो अपनी आंखोमे हैरानिया लेके चल रहे हो
तो जिंदा हो तुम
दिलोमे तुम अपनी बेताबिया लेके चल रहे हो
तो जिंदा हो तुम
---- जावेद अख्तर
Thursday, August 18, 2011
भय इथले संपत नाही
भय इथले संपत नाही... मज तुझी आठवण येते...
मी संध्याकाळी गातो...तू मला शिकविली गीते...
हे झरे चंद्र सजणांचे, ही धरती भगवी माया
झाडांशी निजलो आपण, झाडांत पुन्हा उगवाया
त्या वेळी नाजूक भोळ्या, वा-याला हसवून पळती
क्षितीजांचे तोरण घेऊन, दारावर आली भरती
तो बोल मंद हळवासा आयुष्य स्पर्शुनी गेला
सीतेच्या वनवासातील जणू अंगी राघव शेला
देऊळ पलिकडे तरीही, तुज ओंजळ फुटला खांब
थरथरत्या बुबूळापाशी, मी उरला सुरला थेंब
संध्येतील कमल फ़ुलासम, मी नटलो श्रृंगाराने
देहाच्या भवती रिंगण, घालती निळाईत राने
स्त्रोत्रात इंद्रिये अवघी, गुणगुणती दु:ख कुणाचे
हे सरता संपत नाही, चांदणे तुझ्या स्मरणाचे
ते धुके अवेळी होते, की परतायाची घाई
मेंदुतून ढळली माझ्या, निष्पर्ण तरुंची राई
------ ग्रेस
मी संध्याकाळी गातो...तू मला शिकविली गीते...
हे झरे चंद्र सजणांचे, ही धरती भगवी माया
झाडांशी निजलो आपण, झाडांत पुन्हा उगवाया
त्या वेळी नाजूक भोळ्या, वा-याला हसवून पळती
क्षितीजांचे तोरण घेऊन, दारावर आली भरती
तो बोल मंद हळवासा आयुष्य स्पर्शुनी गेला
सीतेच्या वनवासातील जणू अंगी राघव शेला
देऊळ पलिकडे तरीही, तुज ओंजळ फुटला खांब
थरथरत्या बुबूळापाशी, मी उरला सुरला थेंब
संध्येतील कमल फ़ुलासम, मी नटलो श्रृंगाराने
देहाच्या भवती रिंगण, घालती निळाईत राने
स्त्रोत्रात इंद्रिये अवघी, गुणगुणती दु:ख कुणाचे
हे सरता संपत नाही, चांदणे तुझ्या स्मरणाचे
ते धुके अवेळी होते, की परतायाची घाई
मेंदुतून ढळली माझ्या, निष्पर्ण तरुंची राई
------ ग्रेस
बस तनहाई है
न जाओ ऐसे की इस जान पे बन आई है
----- विशाल
बिन तेरे दुनिया न दुनिया के बस तनहाई है
तू क्या बरासाएगा शोला- ए-अदा ए कातील
अब तो जल जाने की हमने ही कसम खायी है
तुझसे हो के जुदा क्या खाक जिंदगानी है
इसलिये जिंदा है के मौत नही आई है
----- विशाल
तुझ्या टपो-या डोळ्यात माझं इवलसं गाव ३
तुझे गोल गोल गाल तुझे बहुमोल गाल
तुझ्या नाजूक गालांना कुणी फासला गुलाल
कुणी छेडले गालांना गाल गोरेमोरे झाले
गाल लाजले साजणी गाल पाठमोरे झाले
गाल हसले साजणी गाल रुसले साजणी
वाट पहाता कुणाची गाल बसले साजणी
घोळ झाला काहीतरी फार झाली काय घाई
माझ्या ओठांना निरोप तुझा पोचलाच नाही
माझे ओठ परेशान तुझे गाल परेशान
गुलाबाचं पानपान सखे झाले परेशान
तुझा निरोप एकदा पुन्हा येऊ दे साजणी
भेट गालाची ओठाची आज होऊ दे साजणी
ओठ माझे साधे भोळे तुझं स्मरतील नाव
तुझ्या टपो-या डोळ्यात माझं इवलसं गाव
Tuesday, August 16, 2011
तुझ्या टपो-या डोळ्यात माझं इवलसं गाव २
तुला दुरून पाहिलं कधी झुरून पाहिलं
तुझं डोळ्यातील रूप हाती धरून पाहिलं
तुझं देह चंदनाचा तुझी चांदण्याची काया
तुझं पदर उडतो जणू आभाळाची छाया
तुझ्या रूपाचा दरारा जशी वाघीण चालली
सारं शहारलं रान जशी नागीण चालली
तुझी चाल नागिणीची माझे थरारते मन
तुझा धरून पदर माझं भरारते मन
तुझा पदर चावट त्याने ढळून पाहिलं
मीही वळून पाहिलं जरा जळून पाहिलं
सांग जळू असा किती? सांग जाळणार किती ?
रोज टाळतेस पुन्हा सांग टाळणार किती?
तुझी हौस टाळण्याची माझ्या उरामध्ये घाव
तुझ्या टपो-या डोळ्यात माझं इवलसं गाव
तुझ्या टपो-या डोळ्यात माझं इवलसं गाव १
आज एक गाणे ऐकण्यात आले 'तुझ्या टपो-या डोळ्यात माझा इवलासा गाव'. मिलिंद इंगळेनी गायलेल्या आणि ज्ञानेश वाकुडकरांनी लिहिलेल्या या गेय कविता.याचे विशेष म्हणजे यात मुखडा आहे पण तो फक्त सुरुवातीला आणि शेवटीच. मध्ये संपूर्ण कविताच आहे. २१ कवितांनी सजलेला हा अल्बम मी वेळ मिळेल तसा इथे पोस्ट करेन. त्यातली हि पहिली कविता
तुझ्या टपो-या डोळ्यात माझं इवलसं गाव
तुझी झेप वादळाची माझी तुझ्यावरी धाव
तुझ्या मिठीत आकाश तुझ्या मुठीत आकाश
माझं हवेत आकाश तुझ्या कवेत आकाश
तुझ्या पावलांचे ठसे गडे क्षितिजापल्याड
तुझी बहरली बाग माझं सुकलेलं झाड
तुझी बहरली बाग तुझी चर्चा जागोजाग
तुझा श्रावण जोरात माझ्या मनामध्ये आग
सारं जग तुझ्यासाठी माझी आग तुझ्यासाठी
माझी झोप तुझ्यासाठी माझी जाग तुझ्यासाठी
जीव जागतो उगाच साद देशील म्हणून
वाट पहातात डोळे तुझी येशील म्हणून
तुझी चाहूल घेऊन आला पहाटेचा वारा
मला खुणावतो वेडा तुझ्या गावचा किनारा
हाती लागेना किनारा माझी चिखलात नाव
तुझ्या टपो-या डोळ्यात माझं इवलसं गाव
दोस्त दोस्त ना रहा.
दोस्त दोस्त ना रहा
प्यार प्यार ना रहा
ज़िंदगी हमें तेरा
ऐतबार ना रहा, ऐतबार ना रहा
प्यार प्यार ना रहा
ज़िंदगी हमें तेरा
ऐतबार ना रहा, ऐतबार ना रहा
अमानतें मैं प्यार की
गया था जिसको सौंप कर
वो मेरे दोस्त तुम ही थे
तुम्हीं तो थे..
जो ज़िंदगी की राह मे
बने थे मेरे हमसफ़र
वो मेरे दोस्त तुम ही थे
तुम्हीं तो थे..
सारे भेद खुल गए
राज़दार ना रहा
ज़िंदगी हमें तेरा
ऐतबार ना रहा, ऐतबार ना रहा
गया था जिसको सौंप कर
वो मेरे दोस्त तुम ही थे
तुम्हीं तो थे..
जो ज़िंदगी की राह मे
बने थे मेरे हमसफ़र
वो मेरे दोस्त तुम ही थे
तुम्हीं तो थे..
सारे भेद खुल गए
राज़दार ना रहा
ज़िंदगी हमें तेरा
ऐतबार ना रहा, ऐतबार ना रहा
गले लगी सहम सहम
भरे गलेसे बोलती
वो तुम न थी तो कौन था
तुम्ही तो थी ..
सफर के वक्त मे पलकसे
मोतीयोको तोलती
वो तुम न थी तो कौन था
तुम्ही तो थी ..
नशे की रात ढल गयी
अब खुमार ना रहा
ज़िंदगी हमें तेरा
ऐतबार ना रहा, ऐतबार ना रहा
अब खुमार ना रहा
ज़िंदगी हमें तेरा
ऐतबार ना रहा, ऐतबार ना रहा
धडक रहे थे हर घडी
वो मेरे नेक नेक दिल
तुम्ही तो हो..
Mukesh |
जो मुस्कुराके रह गये
जहर की जब सुई गढी
वो मेरे नेक नेक दिल
तुम्ही तो हो..
अब किसीका मेरे दिल
इंतजार न रहा
जिंदगी हमे तेरा
ऐतबार न रहा ऐतबार न रहा
दोस्त दोस्त ना रहा..
प्यार प्यार ना रहा..
--- संगम (1964)(शैलेंद्र)
Monday, August 15, 2011
मनातल्या मनात मी
Suresh Bhat |
तुला न सांगता तुझा वसंत रोज पाहतो
अशीच रोज नाहुनी लपेट उन्ह कोवळे
असेच चिंब केस तू उन्हात सोड मोकळे
तुझा सुगंध मात्र मी इथे हळूच हुंगतो
तुला न सांगता तुझा वसंत रोज पाहतो
अशीच रोज अंगणी लावून वेच तू फुले
असेच सांग लाजुनी कल्यास गुज आपुले
तुझ्या काळ्या तुझी फुले इथे टिपून काढतो
तुला न सांगता तुझा वसंत रोज पाहतो
अजून तू अजाण या कुवार कर्दळीपरी
गडे विचार जाणत्या जुईस एकदातरी
'दुरून कोण हा तुझा मरंद रोज चाखतो? '
तुला न सांगता तुझा वसंत रोज पाहतो
तसा न राहिला आता उदास एकटेपणा
तुझीच रूप पल्लवी जिथे तिथे करी खुणा
पहा कसा हवेत मी तुझ्यासवे सळाळतो
तुला न सांगता तुझा वसंत रोज पाहतो
---- सुरेश भट
Sunday, August 14, 2011
मैं ये सोचकर उसके दर से उठा था
मैं ये सोचकर उसके दर से उठा था
के वो रोक लेगी मना लेगी मुझको
के वो रोक लेगी मना लेगी मुझको
हवाओं में लहराता आता था दामन
के दामन पकड़कर बिठा लेगी मुझको
के दामन पकड़कर बिठा लेगी मुझको
कदम ऐसे अंदाज़ से उठ रहे थे
के आवाज़ देकर बुला लेगी मुझको
के आवाज़ देकर बुला लेगी मुझको
मगर उसने रोका
Mohammad Rafi |
न उसने मनाया
न दामन ही पकड़ा
न मुझको बिठाया
न आवाज़ ही दी
न वापस बुलाया
न दामन ही पकड़ा
न मुझको बिठाया
न आवाज़ ही दी
न वापस बुलाया
मैं आहिस्ता आहिस्ता बढ़ता ही आया
यहाँ तक के उससे जुदा हो गया मैं ...
यहाँ तक के उससे जुदा हो गया मैं ...
---- हकीकत (१९६४)(कैफी आझमी)
याद
आली याद पुन्हा जुनी जीवघेणी,
स्मरावे किती? विस्मरावे किती ?
घालावा कोणी या हृदयास आवर
पुरावे किती ? अन दुरावे किती ?
तुझी ओढ कैसी समुद्रापरी गे
भरावे किती? अन उरावे किती ?
आता वेग तुटले नि आवेग सुटले
झुरावे किती ? सावरावे किती ?
उभे पीक आले आता कापणीला
दावे किती ? आगलावे किती ?
कळतील का मज तुझे हे इशारे
पास यावे किती ? अंतरावे किती ?
-- विशाल
स्मरावे किती? विस्मरावे किती ?
घालावा कोणी या हृदयास आवर
पुरावे किती ? अन दुरावे किती ?
तुझी ओढ कैसी समुद्रापरी गे
भरावे किती? अन उरावे किती ?
आता वेग तुटले नि आवेग सुटले
झुरावे किती ? सावरावे किती ?
उभे पीक आले आता कापणीला
दावे किती ? आगलावे किती ?
कळतील का मज तुझे हे इशारे
पास यावे किती ? अंतरावे किती ?
-- विशाल
Wednesday, June 8, 2011
मोक्षमारुती पाण्यात जाणार
माझ्या कराडच्या गौरवशाली परंपरेत कृष्णा नदी किनारी विराजमान मारुती मंदिराचे स्थान काही औरच आहे .. तेथे पूर्वी हिंदू धर्मातील मृतदेहांचे अंतिम संस्कार होत असत म्हणून त्याला 'मढ्या मारुती' नाव पडले पण त्यास अंतिम संस्कारानंतर मृतात्म्यास शांती मिळवून देणारा 'मोक्ष मारुती' म्हणणे जास्त योग्य वाटते. आता काही धरण प्रकल्पांमुळे ते देऊळ कायमस्वरूपी पाण्यात जाणार आहे असे दिसते. कराड शहराशी अनेक भावनांनी जोडलेल्या या मंदिराबाबत, या मारुतीबाबत काही भावना कदाचित अशाही असतील ...
देऊळ बुडे देवासह
वाढले नदीचे पाणी
जळत्या प्रेतांचे डोळे
दिसती उदासवाणी ..
हनुमंत उभा बाजूस
नव्हतीच भीती राखेला
त्यानेही कधी न पुसले
माणूस कोणता मेला ..
हर एक देह चिंतेत
मोक्षास करावे काय ?
उडवून राख शेवटला
धरणार कुणाचे पाय ?
------ विशाल
.
------ विशाल
.
Saturday, June 4, 2011
चलबिचल
कधी म्हणतो मी मनाला
एकटेच राहू चल
अन तेव्हा मनात माझ्या
होते रे चलबिचल
मन उनाड माझे वेडे
पसरते चंदनी सडे
विश्वास भारुनी अवघ्या
हे उरते फारच थोडे
कधी शून्य कि कधी अनंत
उठते मनी प्रश्नपटल
अन तेव्हा मनात माझ्या
होते रे चलबिचल
मन धावे पोरीच्या मागे
बांधते रेशमी धागे
मी समजवयास गेलो
तर मलाच भरते रागे
मन होते असे मजनू का ?
लैला जर नाही जवळ
अन तेव्हा मनात माझ्या
होते रे चलबिचल
मन माझे मोठे शहाणे
स्वच्छंदी त्याचे रहाणे
सारे हवे ते करुनी
वर देते लाख बहाणे
होऊन स्वार वा-यावर
गगनावर लिही गझल
अन तेव्हा मनात माझ्या
होते रे चलबिचल
मन कधी कोठे नि कोण ?
मन मानसीत हरवून
एकांती जाऊन थोडे
घेते हळूच रडून
कधी पर्वत विशाल होते
कधी फुलांपरी कोमल
अन तेव्हा मनात माझ्या
होते रे चलबिचल
------ विशाल
दामलेच्या पोरीचीही कहाणी
संदीप खरे , सलील कुलकर्णी आणि या सुंदर मूळगीताशी जोडल्या गेलेल्या भावानिकांची माफी मागून
कॉलेजात नवी आली एक परीराणी
कॉलेजात नवी आली एक परीराणी
घडले काही जे कधी घडलेले नाही
ऐकताना नको म्हणू 'तुला लाज नाही ?'
नुकतीच होती तीही शिरली विशीत
तिला पहाताना चहा निवला बशीत
समजून घे तू सांगे तुझा छकुला
दामलेच्या पोरीचीही कहाणी तुला
ना ना ना ना ना ... ना ना ना ना ना ....
त्यादिवशी कॉलेजात गर्दी होती भारी
नवीन admision साठी जमली पोरं पोरी
ना ना ना ना ना ... ना ना ना ना ना ....
त्यादिवशी कॉलेजात गर्दी होती भारी
नवीन admision साठी जमली पोरं पोरी
टपरीवर सकाळी आमचे टोळके बसलेले
कॉलेजात कोण नवे पाखरू रे आले
मला पण जाण्या जरा उशीरच झाला
सकाळचा तळलेला वडा थंड झाला
बंद पडल्या बाईक ला घालताना शिवी
नजरेसमोर आली रुपाची ती देवी
अन पुढचा शब्द गळ्यामध्ये थिजला
दामलेच्या पोरीची हि कहाणी तुला
ना ना ना ना ना ... ना ना ना ना ना ....
काय सांगू रूप ती गं मोगा-याची कळी
ना ना ना ना ना ... ना ना ना ना ना ....
काय सांगू रूप ती गं मोगा-याची कळी
गुलाबाची उमलते गालावर खळी
दुरून पाहून कुणी मारली ना शिटी
तिथेच धुतले त्याला मी गं तिच्यासाठी
एक मग डायलॉग मारला जरा
लाजून गुलाबी झाला तिचा चेहरा
हसुनी तिने असे पाहिले मला
दामलेच्या पोरीचीही कहाणी तुला
ना ना ना ना ना ... ना ना ना ना ना ....
सुरळीतपणे नंतर चालू झाले सारे
ना ना ना ना ना ... ना ना ना ना ना ....
सुरळीतपणे नंतर चालू झाले सारे
वाहू लागले मनात प्रेमाचे हे वारे
वयात आल्यावर घडतेच असे
'ऐकून घे ना डोळे मोठे करतीस कसे ?'
तीही सोबतीने माझ्या होती गं तयार
फौजीमध्ये तिचा बाप 'दामले मेजर '
दोघांना आम्हाला त्याने पाहिले दुरून
धाउनिया आला तोही बंदुक घेऊन
जणू काही सीमेवर शत्रू दिसला
दामलेच्या पोरीचीही कहाणी तुला
ना ना ना ना ना ... ना ना ना ना ना ....
ना ना ना ना ना ... ना ना ना ना ना ....
आता तुझ्याकडे आई एकाच मागणे
नाही आता तिच्याविना एकटे जगणे
दिलाची हि गोष्ट त्यात करू तरी काय ?
तूच सांग मला तरी सुचेना उपाय
उपयोगी नाही आली मित्रांची टोळी
रायफल पाहून झाली त्यांचीही पिवळी
घेतलेले आम्ही आहे लग्नाचे वाचन
तू हो म्हणशील तर आणतो पळवून
किंवा तू तिच्या बापाशी बोलशील का गं ?
रीतसर लग्नाची गोष्ट करशील का गं ?
तुझ्यापासून मी काहीही लपवले नाही
तुझ्या शब्दाबाहेर मी जाणारही नाही
मनातली घालमेल समजेल ना ही ?
माझ्याहून जादा तू मला जाणतेस आई
ना ना ना ना ना ... ना ना ना ना ना ....
ना ना ना ना ना ... ना ना ना ना ना ....
------ विशाल
Wednesday, May 25, 2011
Saturday, May 14, 2011
श्यामले..
तू छोकरी नही सुंदरी | मिश्कील बाल चिचुंदरी ,
काळा कडा मी फत्तरी | तू काश्मिरातील गुल-दरी !
पाताळीचा सैतान मी | अल्लाघरीची तू परी ,
तू मद्रदेशीय श्यामले | मी तो फकीर कलंदरी |
मैदान मी थरपार्करी | तू भूमी पिकाळ गुर्जरी |
अरबी समुद्रही मी जरी | तू कुद्रती रसनिर्झरी |
आषाढीचा अंधार मी | तू फाल्गुनी मधुशर्वरी |
खग्रास चंद्र मलीन मी | तू कोर ताशीव सिल्व्हरी |
बेसूर राठ 'सुनीत' मी | कविता चतुर्दश तू खरी
'हैदोस' कर्कश मी जरी | 'अल्लाहू अकबर' तू तरी |
माजूम मी तू याकुती | मी हिंग काबुली ; तू मिरी ,
अन भांग तू चंडोल मी | गोडेल मी तू मोहरी |
मी तो पिठ्यातील बेवडा | व्हिस्कीतली तू माधुरी |
काडेचिराईत मी कडू | तू बालिका खडीसाखरी |
प्याटीस तू कटलेट मी | ओम्लेट मी तू सागुती |
कांदे-बटाटे-भात मी | मुर्गी बिर्याणी तू परी |
अक्रोड मी कंदाहरी | तू साह-यातील खर्जुरी |
इस्तंबुलीय अबीर मी | नेपाळची तू कस्तुरी |
मी घोंगडे अन लक्तरी | मख्मुल तू मऊ भर्जरी |
बेडौल वक्र त्रिकोण मी | तू लंबवर्तुळ गे परी |
तू वाढली कितीही जरी | मज वाटसी पण छोकरी |
जरी मूल हे कमरेवरी | तरी तू मला छकुल्यापरी |
गांभीर्य आणि वयस्कता | जरी ही तुझ्या मुखड्यावरी |
स्मरते मला तव सानुली | मूर्ती मनोहर पर्करी |
लव हासरी लव लाजरी | लव कावरी लव बावरी |
चीनीमातीची जणू बाहुली | मऊ शुभ्र सफेत नि पांढरी |
चल सानुले छकुले घरी | वात्सल्य गे दाटे उरी |
निर्दोष तो देशील का | पापा छुपा फिरुनी तरी ?
तू दोन इंच जरी दुरी | फर्लांग भाससी गे परी |
चल श्यामले, म्हणुनी घरी | बसू खेटुनी जवळी तरी |
घे माडगे घे गाडगे | घे गुलचमन घे वाडगे |
ताम्बूल घे आम्बील घे | घे भाकरी, घे खा परी |
किती थांबू मी ? म्हण 'होय' ना | खचली उमेद बरे उरी |
झिडकारुनी मजला परी | मत्प्रितीचा न 'खिमा' करी |
--- आचार्य अत्रे
Tuesday, April 26, 2011
चौदा विद्या आणि चौसष्ठ कला
१४ विद्या आणि ६४ कला याबद्द्ल अनेकांच्या मनात उत्सुकता असते. त्या १४ विद्या आणि ६४ कलांची ही ओळख.
चौदा विद्या
चार वेद + सहा वेदांगे + न्याय, मीमांसा, पुराणे व धर्मशास्त्र अश्या एकूण चौदा
वेद : १. ऋग्वेद २. यजुर्वेद ३. सामवेद ४. अथर्ववेद
सहा वेदांगे
१. व्याकरण- भाषेतील शब्दांच्या व्यवहाराचे शास्त्र.
२. ज्योतिष- ग्रहगती तथा सामुद्रिक जाणण्याची विद्या.
३. निरुक्त- वेदांतील कठीण शब्दांचे अर्थ सांगणारे शास्त्र.
४. कल्प- धार्मिक विधी- व्रतांचे वर्णन करणारे शास्त्र.
५. छंद- शब्दांची गानयोग्य रचना व काव्यवृत्ताचे ज्ञान.
६. शिक्षा- शिक्षण, अध्यापन व अध्ययन.
१. न्याय,
२. मीमांसा,
3. पुराणे
4. धर्मशास्त्र.
चौसष्ट कला
१. पानक रस तथा रागासव योजना - मदिरा व पेय तयार करणे.
२. धातुवद- कच्ची धातू पक्की व मिश्रधातू वेगळी करणे.
३. दुर्वाच योग- कठीण शब्दांचा अर्थ लावणे.
४. आकर ज्ञान - खाणींविषयी अंतर्गत सखोल ज्ञान असणे.
५. वृक्षायुर्वेद योग- उपवन, कुंज, वाटिका, उद्यान बनविणे.
६. पट्टिका वेत्रवाणकल्प- नवार, सुंभ, वेत इत्यादींनी खाट विणणे.
७. वैनायिकी विद्याज्ञान- शिष्टाचार व विनय यांचे ज्ञान असणे.
८. व्यायामिकी विद्याज्ञान- व्यायामाचे शास्त्रोक्त ज्ञान असणे.
९. वैजापिकी विद्याज्ञान- दुसऱ्यावर विजय मिळविणे.
१०. शुकसारिका प्रलापन- पक्ष्यांची बोली जाणणे.
११. अभिधान कोष छंदोज्ञान- शब्द व छंद यांचे ज्ञान असणे.
१२. वास्तुविद्या- महाल, भवन, राजवाडे, सदन बांधणे.
१३. बालक्रीडाकर्म- लहान मुलांचे मनोरंजन करणे.
१४. चित्रशब्दापूपभक्षविपाक क्रिया- पाकक्रिया, स्वयंपाक करणे.
१५. पुस्तकवाचन- काव्यगद्यादी पुस्तके व ग्रंथ वाचणे.
१६. आकर्षण क्रीडा- दुसऱ्याला आकर्षित करणे.
१७. कौचुमार योग- कुरुप व्यक्तीला लावण्यसंपन्न बनविणे.
१८. हस्तलाघव- हस्तकौशल्य तथा हातांनी कलेची कामे करणे.
१९. प्रहेलिका - कोटी, उखाणे वा काव्यातून प्रश्न विचारणे.
२०. प्रतिमाला - अंत्याक्षराची योग्यता ठेवणे.
२१. काव्यसमस्यापूर्ती - अर्धे काव्य पूर्ण करणे.
२२. भाषाज्ञान - देशी-विदेशी बोलींचे ज्ञान असणे.
२३. चित्रयोग - चित्रे काढून रंगविणे.
२४. कायाकल्प - वृद्ध व्यक्तीला तरुण करणे.
२५. माल्यग्रंथ विकल्प - वस्त्रप्रावरणांची योग्य निवड करणे.
२६. गंधयुक्ती - सुवासिक गंध वा लेप यांची निर्मिती करणे.
२७. यंत्रमातृका - विविध यंत्रांची निर्मिती करणे.
२८. अत्तर विकल्प - फुलांपासून अर्क वा अत्तर बनविणे.
२९. संपाठय़ - दुसऱ्याचे बोलणे ऐकून जसेच्या तसे म्हणणे.
३०. धारण मातृका - स्मरणशक्ती वृद्धिंगत करणे.
३१. छलीक योग- चलाखी करून हातोहात फसविणे.
३२. वस्त्रगोपन- फाटकी वस्त्रे शिवणे.
३३. मणिभूमिका - भूमीवर मण्यांची रचना करणे.
३४. द्यूतक्रीडा - जुगार खेळणे.
३५. पुष्पशकटिका निमित्त ज्ञान - प्राकृतिक लक्षणाद्वारे भविष्य सांगणे.
३६. माल्यग्रथन - वेण्या, पुष्पमाला, हार, गजरे बनविणे.
३७. मणिरागज्ञान - रंगावरून रत्नांची पारख करणे वा ओळखणे.
३८. मेषकुक्कुटलावक - युद्धविधी- बोकड, कोंबडा इ.च्या झुंजी लावणे.
३९. विशेषकच्छेद ज्ञान - कपाळावर लावायच्या तिलकांचे साचे करणे.
४०. क्रिया विकल्प - वस्तूच्या क्रियेचा प्रभाव उलटविणे.
४१. मानसी काव्यक्रिया - शीघ्र कवित्व करणे.
४२. आभूषण भोजन - सोन्या-चांदी वा रत्नामोत्यांनी काया सजवणे.
४३. केशशेखर पीड ज्ञान - मुकुट बनविणे व केसात फुले माळणे.
४४. नृत्यज्ञान - नाचाविषयीचे शास्त्रोक्त सखोल ज्ञान असणे.
४५. गीतज्ञान - गायनाचे शास्त्रीय सखोल ज्ञान असणे.
४६. तंडुल कुसुमावली विकार - तांदूळ व फुलांची रांगोळी काढणे.
४७. केशमार्जन कौशल्य - मस्तकाला तेलाने मालीश करणे.
४८. उत्सादन क्रिया - अंगाला तेलाने मर्दन करणे.
४९. कर्णपत्र भंग - पानाफुलांपासून कर्णफुले बनविणे.
५०. नेपथ्य योग - ऋतुकालानुसार वस्त्रालंकाराची निवड करणे.
५१. उदकघात - जलविहार करणे. रंगीत पाण्याच्या पिचकारी करणे.
५२. उदकवाद्य - जलतरंग वाजविणे.
५३. शयनरचना - मंचक, शय्या व मंदिर सजविणे.
५४. चित्रकला - नक्षी वेलवुट्टी व चित्रे काढणे.
५५. पुष्पास्तरण - फुलांची कलात्मक शय्या करणे.
५६. नाटय़अख्यायिका दर्शन - नाटकांत अभिनय करणे.
५७. दशनवसनांगरात - दात, वस्त्रे, काया रंगविणे वा सजविणे.
५८. तुर्ककर्म - चरखा व टकळीने सूत काढणे.
५९. इंद्रजाल - गारुडविद्या व जादूटोणा यांचे ज्ञान असणे.
६०. तक्षणकर्म - लाकडावर कोरीव काम करणे.
६१. अक्षर मुष्टिका कथन - करपल्लवीद्वारे संभाषण करणे.
६२. सूत्र तथा सूचीकर्म - वस्त्राला रफू करणे.
६३. म्लेंछीतकला विकल्प - परकीय भाषा ठाऊक असणे.
६४. रत्नरौप्य परीक्षा - अमूल्य धातू व रत्ने यांची पारख करणे.
(courtesy : Atul Agnihotri, Ujwal Keskar & Sunil Desai from facebook)
Saturday, April 16, 2011
हैफ हम जिसपे की
हैफ हम जिसपे की तैयार थे मर जाने को
हैफ - Alas!
कशाने - House
शैयाद - Hunter
नाशाद - Cheerless, Joyless
जाम-ए-सुबु - जाम से भरी सुराही
गुलु - neck
अदु - Enemy
हलावत - Relish, Deliciousness
चश्म-ऐ-खुश्ताख - audacious eyes
कुश्त-ए-नाज - one who is killed by flattery
सोज - Burning, Heat, Passion
ईर्शाथ - Order, Command
जीते जी हमने छुड़ाया उसी कशाने को
क्या ना था और बहाना कोई तडपाने को
आसमां क्या यही बाकी था सितम ढाने को
लाके गुरबत में जो रखा हमें तरसाने को...
क्या ना था और बहाना कोई तडपाने को
आसमां क्या यही बाकी था सितम ढाने को
लाके गुरबत में जो रखा हमें तरसाने को...
फिर ना गुलशन में हमें लायेगा शैयाद कभी
याद आयेगा किसे ये दिल-ऐ-नाशाद कभी
क्यों सुनेगा तु हमारी कोई फरियाद कभी
हम भी इस बाग में थे कैद से आजाद कभी
अब तो काहे को मिलेगी ये हवा खाने को...
दिल फिदा करते है क़ुर्बान जिगर करते है
पास जो कुछ है वो माताकी नजर करते है
खाना विरान कहां देखिये घर करते है
खुश रहो अहल-ए-वतन ,हम तो सफर करते है
जाके आबाद करेंगे किसी वीराने को ...
हा मयस्सर हुआ राहतसे कभी मेल हमे
जानपर खेल के भाया न कोई खेल हमे
एक दिनका भी ना मंजूर हुआ बेल हमे
याद आयेगा अलीपूरका बहुत जेल हमे
लोग तो भूल गये होंगे उस अफसाने को ...
अंदमान खाक तेरी क्यो ना हो दिल मे नजा
छुके चरणोको जो पिंगळे के हुई है जीशा
मरतबा इतना बढे तेरी भी तकदीर कहां
आते आते जो राहे ‘बाल तिलक’ भी मेहमा
‘मंडाले’ को ही ये एजाज मिला पाने को ...
बात तो जब है की इस बात की जीद्दे ठाने
देश के वास्ते क़ुर्बान कारे हम जाने
लाख समझाये कोई, उसकी ना हरगीज माने
बहते हुये खूनमे अपना ना गिरेबान साने
नसीहा, आग लगे इस तेरे समझाने को ...
अपनी किस्मतमे अजलसेही सितम रखा था
रंज रखा था, मुहीम राखी थी, गम रखा था
किसको परवाह थी और किसमे ये दम रखा था
हमने जब वादी-ए-गुरब्बत मे कदम रखा था
दूरतक याद-ए-वतन आयी थी समझाने को ...
याद आयेगा किसे ये दिल-ऐ-नाशाद कभी
क्यों सुनेगा तु हमारी कोई फरियाद कभी
हम भी इस बाग में थे कैद से आजाद कभी
अब तो काहे को मिलेगी ये हवा खाने को...
दिल फिदा करते है क़ुर्बान जिगर करते है
पास जो कुछ है वो माताकी नजर करते है
खाना विरान कहां देखिये घर करते है
खुश रहो अहल-ए-वतन ,हम तो सफर करते है
जाके आबाद करेंगे किसी वीराने को ...
हा मयस्सर हुआ राहतसे कभी मेल हमे
जानपर खेल के भाया न कोई खेल हमे
एक दिनका भी ना मंजूर हुआ बेल हमे
याद आयेगा अलीपूरका बहुत जेल हमे
लोग तो भूल गये होंगे उस अफसाने को ...
अंदमान खाक तेरी क्यो ना हो दिल मे नजा
छुके चरणोको जो पिंगळे के हुई है जीशा
मरतबा इतना बढे तेरी भी तकदीर कहां
आते आते जो राहे ‘बाल तिलक’ भी मेहमा
‘मंडाले’ को ही ये एजाज मिला पाने को ...
बात तो जब है की इस बात की जीद्दे ठाने
देश के वास्ते क़ुर्बान कारे हम जाने
लाख समझाये कोई, उसकी ना हरगीज माने
बहते हुये खूनमे अपना ना गिरेबान साने
नसीहा, आग लगे इस तेरे समझाने को ...
अपनी किस्मतमे अजलसेही सितम रखा था
रंज रखा था, मुहीम राखी थी, गम रखा था
किसको परवाह थी और किसमे ये दम रखा था
हमने जब वादी-ए-गुरब्बत मे कदम रखा था
दूरतक याद-ए-वतन आयी थी समझाने को ...
हमभी आराम उठा सकते थे घरपे रह कर
हमकोभी मा बापने पाला था, दुःख सह सह कर
वक्त-ए-रुखसत उन्हे इतना भी ना आये कह कर
गोदमे आंसू जो टपके कभी रुखसे बह कर
तिफ्ल उनकोही समझ लेना जी बहलाने को ...
देश सेवा का ही बहता है लहु नस-नस में
हम तो खा बैंटे हैं चित्तोड़ के गढ़ की कसमें
सरफरोशी की अदा होती हैं यों ही रसमें
भाले-ऐ-खंजर से गले मिलाते हैं सब आपस में
बहानों, तैयार चिता में हो जल जाने को
अबतो हम दाल चुके अपने गलेमे झोली
एक होती है फकीरोकी हमेशा बोली
खूनमे फाग रचायेगी हमारी टोली
जबसे बंगालमे खेले है कन्हैया होली
कोई उसदिनसे नही पुछता बरसाने को ...
अपना कुछ गम नही पर हमको खयाल आता है
मादर-ए-हिंद पर कबतक जवाल आता है
‘हरदयाल’ आता है ‘युरप' (युरोप) से ना ‘लाल’ आता है
देशके हालपे रह रह मलाल आता है
मुन्तझीर रहते है हम खाकमे मिल जाने को ...
नौजावानो जो तबीयतमे तुम्हारी खटके
याद कर लेना हमेभी कभी भुले भटके
आपके जुजवे बदन होवे जुदा कटकटके
और सदचाक हो माताका कलेजा फटके
पर ना माथेपे शिकन आये कसम खाने को ...
देखे कबतक ये असिरान-ए-मुसिबत छुटे
मादर-ए-हिंदके कब भाग खुले या फुटे
‘गांधी' आफ्रिकाकी बाजारोमे सडके कुटे
और हम चैनसे दिन रात बहारे लुटे
क्यो ना तर्जीह दे इस जीनेपे मार जाने को ...
कोई माता की ऊंमीदों पे ना ड़ाले पानी
जिन्दगी भर को हमें भेज के काला पानी
मुँह में जलाद हुए जाते हैं छले पानी
अब के खंजर का पिला करके दुआ ले पानी
भरने क्यों जाये कहीं ऊमर के पैमाने को
मयकदा किसका है ये जाम-ए-सुबु किसका है
वार किसका है जवानों ये गुलु किसका है
जो बहे कौम के खातिर वो लहु किसका है
आसमां साफ बता दे तु अदु किसका है
क्यों नये रंग बदलता है तु तड़पाने को
दर्दमंदों से मुसीबत की हलावत पुछो
मरने वालों से जरा लुत्फ-ए-शहादत पुछो
चश्म-ऐ-खुश्ताख से कुछ दीद की हसरत पुछो
कुश्त-ए-नाज से ठोकर की कयामत पुछो
सोज कहते हैं किसे पुछ लो परवाने को
नौजवानों यही मौका है उठो खुल खेलो
और सर पर जो बला आये खुशी से झेलो
कौंम के नाम पे सदके पे जवानी दे दो
फिर मिलेगी ना ये माता की दुआएं ले लो
देखे कौन आता है ईर्शाथ बजा लाने को
---- रामप्रसाद बिस्मिल
देश सेवा का ही बहता है लहु नस-नस में
हम तो खा बैंटे हैं चित्तोड़ के गढ़ की कसमें
सरफरोशी की अदा होती हैं यों ही रसमें
भाले-ऐ-खंजर से गले मिलाते हैं सब आपस में
बहानों, तैयार चिता में हो जल जाने को
अबतो हम दाल चुके अपने गलेमे झोली
एक होती है फकीरोकी हमेशा बोली
खूनमे फाग रचायेगी हमारी टोली
जबसे बंगालमे खेले है कन्हैया होली
कोई उसदिनसे नही पुछता बरसाने को ...
अपना कुछ गम नही पर हमको खयाल आता है
मादर-ए-हिंद पर कबतक जवाल आता है
‘हरदयाल’ आता है ‘युरप' (युरोप) से ना ‘लाल’ आता है
देशके हालपे रह रह मलाल आता है
मुन्तझीर रहते है हम खाकमे मिल जाने को ...
नौजावानो जो तबीयतमे तुम्हारी खटके
याद कर लेना हमेभी कभी भुले भटके
आपके जुजवे बदन होवे जुदा कटकटके
और सदचाक हो माताका कलेजा फटके
पर ना माथेपे शिकन आये कसम खाने को ...
देखे कबतक ये असिरान-ए-मुसिबत छुटे
मादर-ए-हिंदके कब भाग खुले या फुटे
‘गांधी' आफ्रिकाकी बाजारोमे सडके कुटे
और हम चैनसे दिन रात बहारे लुटे
क्यो ना तर्जीह दे इस जीनेपे मार जाने को ...
कोई माता की ऊंमीदों पे ना ड़ाले पानी
जिन्दगी भर को हमें भेज के काला पानी
मुँह में जलाद हुए जाते हैं छले पानी
अब के खंजर का पिला करके दुआ ले पानी
भरने क्यों जाये कहीं ऊमर के पैमाने को
मयकदा किसका है ये जाम-ए-सुबु किसका है
वार किसका है जवानों ये गुलु किसका है
जो बहे कौम के खातिर वो लहु किसका है
आसमां साफ बता दे तु अदु किसका है
क्यों नये रंग बदलता है तु तड़पाने को
दर्दमंदों से मुसीबत की हलावत पुछो
मरने वालों से जरा लुत्फ-ए-शहादत पुछो
चश्म-ऐ-खुश्ताख से कुछ दीद की हसरत पुछो
कुश्त-ए-नाज से ठोकर की कयामत पुछो
सोज कहते हैं किसे पुछ लो परवाने को
नौजवानों यही मौका है उठो खुल खेलो
और सर पर जो बला आये खुशी से झेलो
कौंम के नाम पे सदके पे जवानी दे दो
फिर मिलेगी ना ये माता की दुआएं ले लो
देखे कौन आता है ईर्शाथ बजा लाने को
---- रामप्रसाद बिस्मिल
कशाने - House
शैयाद - Hunter
नाशाद - Cheerless, Joyless
जाम-ए-सुबु - जाम से भरी सुराही
गुलु - neck
अदु - Enemy
हलावत - Relish, Deliciousness
चश्म-ऐ-खुश्ताख - audacious eyes
कुश्त-ए-नाज - one who is killed by flattery
सोज - Burning, Heat, Passion
ईर्शाथ - Order, Command