सीनेमे सुलग उठे थे कुछ अरमान इस तरह ,

के हो गयी गलती आखिर थे तो इन्सान हम,

पर दिलकी बातोंको समझे ऐसा नही मिला कोई,

जहा गये गम लेके ........ बस नसीहत मिली ....

---- विशाल 

     आहमे आग दहके फिर कहना दिल टूटा है...

     दिलमे लोहा पिघले फिर कहना दिल टूटा है...

     आना जाना आंखसे  पानी यू तो लगा ही रहता है 

     जब अश्कसे खून निकले फिर कहना दिल टूटा है...  

     ---- विशाल 

पास थे फिरभी पराये थे मगर 

शायद तन्हाई थी जो असर कर गयी

अंधेरे नही सताते है अब उस तरह

उन्हे याद करतेही चिरागसे जल जाते है .....

----- विशाल    

महासागराच्या क्षितिजावर मावळती देतसे साद 

जे बुडाले डबक्यामध्ये ... त्यांचे बुडणेही बरबाद 

---विशाल 

देव चोरला माझा

देव चोरला माझा देव चोरला...

भला थोरला माझा देव चोरला ...

झगमग पाहुनिया पाठ फिरवून गेला 

रोषणाईमध्ये देव माझा हरवून गेला 

नाही उरली भक्ती ... भाव नाही उरला ...

देव चोरला ...

हरवून गेले संत काल उरलेले थोडे 

पावलांचे नसे मोल आज महागले जोडे 

टेकू चरणी माथा असा कोण उरला ...

देव चोरला ....

--- मोरया (अवधूत गुप्ते )

कोई अफसोस क्यू करे, जो हम रहे न रहे...

उधारकी थी जिंदगी .... उधार खर्च हो गयी ... 

---- विशाल 

वो आगाज करते है... उसी अन्दाजमे लेकीन...

हमही है जो मुस्कुराना भूल गये शायद ...

---- विशाल 

वो क्या जाने जालीम, क्या होता है राह देखना ...

वहा बिते पल दो पल... यहा जमाने गुजर गये ...

----- विशाल 

   "मी" ...

   तिच्या आठवणीत ...

   मी वळतानाही

   अन पळतानाही ...

   "ती" ...

   किती सुंदर ...

   ती छळतानाही 

   अन जाळतानाही ...

   ----विशाल 

"इट का जवाब हमभी पत्थरसे देना जानते थे मगर ...

हाथ उठा नही के हाय ... जालीमने मुस्कुरा दिया ... " 

------- विशाल 

क्या बताए उनको के दिल भर गया है कितना ..

अब हातसे खालीभी पैमाने छलकते है ....

----- विशाल 

किती अजाण तू किती निरागस परे जगाच्या परी,

बाळबोध शंका तुझ्या मला भंडावूनी गेल्या ...

गोंधळात टाकून अशी मज खुशाल हसलीस गाली,

जुन्या कहाण्या हृदयात किती डोकावुनी गेल्या ...

-----------विशाल 

तेरी यादके सिवा याद करनेके लिये दुनियामे है ही क्या ...

ये मै बस सोचही रहा था..... 

के फिर तेरी याद आ गयी ...

----- विशाल  

गात्रागात्रातून फुललीस जेव्हा 

संन्यस्तांचे सुटले संयम 

फुटले बांध देहाचे या अन 

कोप-यात बसले शिस्त नियम 

------- विशाल 

तुझ्या गाली ओघळले पावसाचे दोन थेंब 

अन ओठ माझे वेडे तरीदेखील लांब 

क्षणभरात तृष्णा उसळली शतजन्माची 

जे दिसले ते संयमाचे फक्त एक दंभ ...

---- विशाल 

अस्वस्थ

तू का गं इतकी दूर ? 

नदीला पूर ,

सागरा भरती...

मी एक अजाण अस्वस्थ ,

असा उध्वस्त ,

किना-यावरती ...

उध्वस्त किनारा ,

तळमळणारा ,

मनातूनी थरकाप ...

याद छळे ,

तुज का न कळे ?

पाण्यात आगीची छाप ...

चढते पाणी ,

मी अनवाणी ,

पाउलखुणा वाळूत ...

आकाश भरे ,

डोळ्यात झरे ,

पण दोन क्षणांची बात ...

क्षण दोन तरी ,

रुतलेत उरी ,

न भरलेले घाव ...

अंदाज नसे ,

उमटते कसे ,

अस्पष्ट तुझे नाव ...

--- विशाल 

जिंदगी ना मिलेगी दोबारा

दिलोमे तुम अपनी बेताबिया लेके चल रहे हो
तो जिंदा हो तुम
नजरमे ख्वाबोकी बिजलीया लेके चल रहे हो
तो जिंदा हो तुम
हवाके झोकोके जैसे आझाद रहना सिखो
तुम एक दरीयाके जैसे लहरोमे बहना सिखो
हर एक लम्हेसे तुम मिलो खोले अपनी बाहे
हर एक पल एक नया समा देखे ये निगाहे
जो अपनी आंखोमे हैरानिया लेके चल रहे हो
तो जिंदा हो तुम
दिलोमे तुम अपनी बेताबिया लेके चल रहे हो
तो जिंदा हो तुम


---- जावेद अख्तर 

भय इथले संपत नाही

भय इथले संपत नाही... मज तुझी आठवण येते...
मी संध्याकाळी गातो...तू मला शिकविली गीते...

हे झरे चंद्र सजणांचे, ही धरती भगवी माया
झाडांशी निजलो आपण, झाडांत पुन्हा उगवाया

त्या वेळी नाजूक भोळ्या, वा-याला हसवून पळती
क्षितीजांचे तोरण घेऊन, दारावर आली भरती

तो बोल मंद हळवासा आयुष्य स्पर्शुनी गेला
सीतेच्या वनवासातील जणू अंगी राघव शेला

देऊळ पलिकडे तरीही, तुज ओंजळ फुटला खांब
थरथरत्या बुबूळापाशी, मी उरला सुरला थेंब

 संध्येतील कमल फ़ुलासम, मी नटलो श्रृंगाराने
 देहाच्या भवती रिंगण, घालती निळाईत राने

स्त्रोत्रात इंद्रिये अवघी, गुणगुणती दु:ख कुणाचे
हे सरता संपत नाही, चांदणे तुझ्या स्मरणाचे

ते धुके अवेळी होते, की परतायाची घाई
मेंदुतून ढळली माझ्या, निष्पर्ण तरुंची राई

------ ग्रेस   

बस तनहाई है

न जाओ ऐसे की इस जान पे बन आई है

बिन तेरे दुनिया न दुनिया के बस तनहाई है 

तू क्या बरासाएगा शोला- ए-अदा ए कातील

अब तो जल जाने की हमने ही कसम खायी है 

तुझसे हो के जुदा क्या खाक जिंदगानी है 

इसलिये जिंदा है के मौत नही आई है 

----- विशाल 

तुझ्या टपो-या डोळ्यात माझं इवलसं गाव ३

तुझे गोल गोल गाल तुझे बहुमोल गाल 

तुझ्या नाजूक गालांना कुणी फासला गुलाल 

कुणी छेडले गालांना गाल गोरेमोरे झाले 

गाल लाजले साजणी गाल पाठमोरे झाले 

गाल हसले साजणी गाल रुसले साजणी 

वाट पहाता कुणाची गाल बसले साजणी 

घोळ झाला काहीतरी फार झाली काय घाई 

माझ्या ओठांना निरोप तुझा पोचलाच नाही 

माझे ओठ परेशान तुझे गाल परेशान 

गुलाबाचं  पानपान सखे झाले परेशान 

तुझा निरोप एकदा पुन्हा येऊ दे साजणी 

भेट गालाची ओठाची आज होऊ दे साजणी 

ओठ माझे साधे भोळे तुझं स्मरतील नाव 

तुझ्या टपो-या डोळ्यात माझं इवलसं गाव

तुझ्या टपो-या डोळ्यात माझं इवलसं गाव २

तुला दुरून पाहिलं कधी झुरून पाहिलं 

तुझं डोळ्यातील रूप हाती धरून पाहिलं 

तुझं देह चंदनाचा  तुझी चांदण्याची काया

तुझं पदर उडतो जणू आभाळाची छाया 

तुझ्या रूपाचा दरारा जशी वाघीण चालली 

सारं शहारलं रान जशी नागीण चालली 

तुझी चाल नागिणीची माझे थरारते मन 

तुझा धरून पदर माझं भरारते मन 

तुझा पदर चावट त्याने ढळून पाहिलं 

मीही वळून पाहिलं जरा जळून पाहिलं 

सांग जळू असा किती? सांग जाळणार किती ?

रोज टाळतेस पुन्हा सांग टाळणार किती?

तुझी हौस टाळण्याची माझ्या उरामध्ये घाव 

तुझ्या टपो-या डोळ्यात माझं इवलसं गाव

तुझ्या टपो-या डोळ्यात माझं इवलसं गाव १

आज एक गाणे ऐकण्यात आले 'तुझ्या टपो-या  डोळ्यात माझा इवलासा गाव'. मिलिंद इंगळेनी गायलेल्या आणि ज्ञानेश वाकुडकरांनी लिहिलेल्या या गेय कविता.याचे विशेष म्हणजे यात मुखडा आहे पण तो फक्त सुरुवातीला आणि शेवटीच. मध्ये संपूर्ण कविताच आहे. २१ कवितांनी सजलेला हा अल्बम मी वेळ मिळेल तसा इथे पोस्ट करेन. त्यातली हि पहिली कविता 

तुझ्या टपो-या डोळ्यात माझं इवलसं गाव 

तुझी झेप वादळाची माझी तुझ्यावरी धाव

तुझ्या मिठीत आकाश तुझ्या मुठीत आकाश 

माझं हवेत आकाश तुझ्या कवेत आकाश 

तुझ्या पावलांचे ठसे गडे क्षितिजापल्याड 

तुझी बहरली बाग माझं सुकलेलं झाड 

तुझी बहरली बाग तुझी चर्चा जागोजाग 

तुझा श्रावण जोरात माझ्या मनामध्ये आग 

सारं जग तुझ्यासाठी माझी आग तुझ्यासाठी 

माझी झोप तुझ्यासाठी माझी जाग तुझ्यासाठी 

जीव जागतो उगाच साद देशील म्हणून 

वाट पहातात डोळे तुझी येशील म्हणून 

तुझी चाहूल घेऊन आला पहाटेचा वारा 

मला खुणावतो वेडा तुझ्या गावचा किनारा 

हाती लागेना किनारा माझी चिखलात नाव 

तुझ्या टपो-या डोळ्यात माझं इवलसं गाव

दोस्त दोस्त ना रहा.

दोस्त दोस्त ना रहा
प्यार प्यार ना रहा
ज़िंदगी हमें तेरा
ऐतबार ना रहा, ऐतबार ना रहा

अमानतें मैं प्यार की
गया था जिसको सौंप कर
वो मेरे दोस्त तुम ही थे
तुम्हीं तो थे..
जो ज़िंदगी की राह मे
बने थे मेरे हमसफ़र
वो मेरे दोस्त तुम ही थे
तुम्हीं तो थे..
सारे भेद खुल गए
राज़दार ना रहा
ज़िंदगी हमें तेरा
ऐतबार ना रहा, ऐतबार ना रहा

गले लगी सहम सहम 

भरे गलेसे बोलती 

वो तुम न थी तो कौन था 

तुम्ही तो थी ..

सफर के वक्त मे पलकसे 

मोतीयोको तोलती 

वो तुम न थी तो कौन था 

तुम्ही तो थी ..

नशे की रात ढल गयी
अब खुमार ना रहा
ज़िंदगी हमें तेरा
ऐतबार ना रहा, ऐतबार ना रहा

वफा का लेके नाम जो 

धडक रहे थे हर घडी  

वो मेरे नेक नेक दिल

तुम्ही तो हो..

Mukesh

जो मुस्कुराके रह गये 

जहर की जब सुई गढी

वो मेरे नेक नेक दिल

तुम्ही तो हो..

अब किसीका मेरे दिल 

इंतजार न रहा

जिंदगी हमे तेरा 

ऐतबार न रहा ऐतबार न रहा 

दोस्त दोस्त ना रहा.. 

प्यार प्यार ना रहा.. 

--- संगम (1964)(शैलेंद्र)

मनातल्या मनात मी

Suresh Bhat

मनातल्या मनात मी तुझ्यासमीप राहतो

तुला न सांगता तुझा वसंत रोज पाहतो 

अशीच रोज नाहुनी लपेट उन्ह कोवळे 

असेच चिंब केस तू उन्हात सोड मोकळे 

तुझा सुगंध मात्र मी इथे हळूच हुंगतो

तुला न सांगता तुझा वसंत रोज पाहतो

अशीच रोज अंगणी लावून वेच तू फुले 

असेच सांग लाजुनी कल्यास गुज आपुले 

तुझ्या काळ्या तुझी फुले इथे टिपून काढतो 

तुला न सांगता तुझा वसंत रोज पाहतो

अजून तू अजाण या कुवार कर्दळीपरी 

गडे विचार जाणत्या जुईस एकदातरी 

'दुरून कोण हा तुझा मरंद रोज चाखतो? ' 

तुला न सांगता तुझा वसंत रोज पाहतो

तसा न राहिला आता उदास एकटेपणा 

तुझीच रूप पल्लवी जिथे तिथे करी खुणा 

पहा कसा हवेत मी तुझ्यासवे सळाळतो

तुला न सांगता तुझा वसंत रोज पाहतो

---- सुरेश भट

मैं ये सोचकर उसके दर से उठा था

मैं ये सोचकर उसके दर से उठा था
के वो रोक लेगी मना लेगी मुझको

हवाओं में लहराता आता था दामन
के दामन पकड़कर बिठा लेगी मुझको

कदम ऐसे अंदाज़ से उठ रहे थे
के आवाज़ देकर बुला लेगी मुझको

मगर उसने रोका

Mohammad Rafi

न उसने मनाया
न दामन ही पकड़ा
न मुझको बिठाया
न आवाज़ ही दी
न वापस बुलाया

मैं आहिस्ता आहिस्ता बढ़ता ही आया
यहाँ तक के उससे जुदा हो गया मैं ...

---- हकीकत (१९६४)(कैफी आझमी)

नको शांत राहू... अशा पावसाळी

तुझ्या अबोल्याची भीती वाटते गं !

किती यत्न केला तरी जात नाही 

जी जीवघेणी शंका मनी दाटते गं !

--- विशाल 

कुणीतरी हवे घेऊन हातात हात फिरण्यासाठी ...

कुणीतरी हवे एकटेपणावर मात करण्यासाठी ...

चार-दोन दिवसांच्या सोबतीत मन कसे रमवावे ?

आता वाटते...

कुणीतरी हवे आयुष्यभर साथ करण्यासाठी ...

--- विशाल 

दोघे एकाच छत्रीमधुनी, 
धो धो पाउस वहात असावा, 

कमनीय तुझ्या त्या कटीभोवती

माझा डावा हात असावा,

चिंब चिंब या सरीत भिजुनी 

ठिणगी अवघी पेटत जावी,

तू सोबत असताना सखये 

नित्य अशीच बरसात व्हावी ...

--- विशाल 

पाउस थेंब थेंब
तुही तशात लांब
विरहाच्या धगीत आता
वितळतो ओला खांब

तू जरा बाजूला थांब
नको भिजूस ओली चिंब
पाण्यात लागली आग
होईल की बोंबाबोंब 

--- विशाल

याद

आली याद पुन्हा जुनी जीवघेणी,
स्मरावे किती? विस्मरावे किती ?


घालावा कोणी या हृदयास आवर
पुरावे किती ? अन दुरावे किती ?


तुझी ओढ कैसी समुद्रापरी गे 
भरावे किती? अन उरावे किती ?


आता वेग तुटले नि आवेग सुटले 
झुरावे किती ? सावरावे किती ?


उभे पीक आले आता कापणीला
दावे किती ? आगलावे किती ?

कळतील का मज तुझे हे इशारे
पास यावे किती ? अंतरावे किती ?

-- विशाल 

मोक्षमारुती पाण्यात जाणार

माझ्या कराडच्या गौरवशाली परंपरेत कृष्णा नदी किनारी विराजमान मारुती मंदिराचे स्थान काही औरच आहे .. तेथे पूर्वी हिंदू धर्मातील मृतदेहांचे अंतिम संस्कार होत असत म्हणून त्याला 'मढ्या मारुती' नाव पडले पण त्यास अंतिम संस्कारानंतर मृतात्म्यास शांती मिळवून देणारा 'मोक्ष मारुती' म्हणणे जास्त योग्य वाटते. आता काही धरण प्रकल्पांमुळे ते देऊळ कायमस्वरूपी पाण्यात जाणार आहे असे दिसते. कराड शहराशी अनेक भावनांनी जोडलेल्या या मंदिराबाबत, या मारुतीबाबत काही भावना कदाचित अशाही असतील ...

देऊळ बुडे देवासह 

वाढले नदीचे पाणी 

जळत्या प्रेतांचे डोळे 

दिसती उदासवाणी ..

हनुमंत उभा बाजूस 

नव्हतीच भीती राखेला 

त्यानेही कधी न पुसले 

माणूस कोणता मेला ..

हर एक देह चिंतेत 

मोक्षास करावे काय ?

उडवून राख शेवटला 

धरणार कुणाचे पाय ?

------ विशाल 


.

चलबिचल

कधी म्हणतो मी मनाला 

एकटेच राहू चल

अन तेव्हा मनात माझ्या 

होते रे चलबिचल 

मन उनाड माझे वेडे 

पसरते चंदनी सडे

विश्वास भारुनी अवघ्या 

हे उरते फारच थोडे 

कधी शून्य कि कधी अनंत 

उठते मनी प्रश्नपटल  

अन तेव्हा मनात माझ्या 

होते रे चलबिचल 

मन धावे पोरीच्या मागे 

बांधते रेशमी धागे 

मी समजवयास गेलो 

तर मलाच भरते रागे 

मन होते असे मजनू का ? 

लैला जर नाही जवळ 

अन तेव्हा मनात माझ्या 

होते रे चलबिचल 

मन माझे मोठे शहाणे 

स्वच्छंदी त्याचे रहाणे 

सारे हवे ते करुनी 

वर देते लाख बहाणे 

होऊन स्वार वा-यावर 

गगनावर लिही गझल 

अन तेव्हा मनात माझ्या 

होते रे चलबिचल 

मन कधी कोठे नि कोण ?

मन मानसीत हरवून 

एकांती जाऊन थोडे 

घेते हळूच रडून 

कधी पर्वत विशाल होते 

कधी फुलांपरी कोमल 

अन तेव्हा मनात माझ्या 

होते रे चलबिचल 

------ विशाल 

'तू बोल' 'तू बोल' करता करता शब्दाला शब्द जुळून जातात ...

'मग अजून काय' म्हणत म्हणत बरेच विषय कळून जातात...

एक दोनदाच झाले बोलणे तरी तेही का समजावे कमी ?...

एवढ्या वेळातही कधी कधी फार जवळचे मित्र मिळून जातात...

-------- विशाल

दामलेच्या पोरीचीही कहाणी

संदीप खरे , सलील कुलकर्णी आणि या सुंदर मूळगीताशी जोडल्या गेलेल्या भावानिकांची माफी मागून 


कॉलेजात नवी आली एक परीराणी 

काळेभोर डोळे, लाल ओठांमध्ये गाणी 

घडले काही जे कधी घडलेले नाही 

ऐकताना नको म्हणू 'तुला लाज नाही ?' 

नुकतीच होती तीही शिरली विशीत 

तिला पहाताना चहा निवला बशीत 

समजून घे तू सांगे तुझा छकुला 

दामलेच्या पोरीचीही कहाणी तुला
ना ना ना ना ना ... ना ना ना ना ना ....

त्यादिवशी कॉलेजात गर्दी होती भारी
नवीन admision साठी जमली पोरं पोरी 

टपरीवर सकाळी आमचे टोळके बसलेले 

 कॉलेजात कोण नवे पाखरू रे आले 

मला पण जाण्या जरा उशीरच झाला 

सकाळचा तळलेला वडा थंड झाला 

बंद पडल्या बाईक ला घालताना शिवी 

नजरेसमोर आली रुपाची ती देवी 

अन पुढचा शब्द गळ्यामध्ये थिजला 

दामलेच्या पोरीची हि कहाणी तुला
ना ना ना ना ना ... ना ना ना ना ना ....

काय सांगू रूप ती गं मोगा-याची कळी

गुलाबाची उमलते गालावर खळी

दुरून पाहून कुणी मारली ना शिटी 

तिथेच धुतले त्याला मी गं तिच्यासाठी 

एक मग डायलॉग मारला जरा 

लाजून  गुलाबी झाला तिचा चेहरा 

हसुनी तिने असे पाहिले मला 

दामलेच्या पोरीचीही कहाणी तुला
ना ना ना ना ना ... ना ना ना ना ना ....

सुरळीतपणे नंतर चालू झाले सारे 

वाहू लागले मनात प्रेमाचे हे वारे 

वयात आल्यावर घडतेच असे 

'ऐकून घे ना डोळे मोठे करतीस कसे ?'

तीही सोबतीने माझ्या होती गं तयार 

फौजीमध्ये तिचा बाप 'दामले मेजर '

दोघांना आम्हाला त्याने पाहिले दुरून 

धाउनिया आला तोही बंदुक घेऊन 

जणू काही सीमेवर शत्रू दिसला 

दामलेच्या पोरीचीही कहाणी तुला
ना ना ना ना ना ... ना ना ना ना ना ....

आता तुझ्याकडे आई एकाच मागणे 

नाही आता तिच्याविना एकटे जगणे 

दिलाची हि गोष्ट त्यात करू तरी काय ?

तूच सांग मला तरी सुचेना उपाय 

उपयोगी नाही आली मित्रांची टोळी 

रायफल पाहून झाली त्यांचीही पिवळी 

घेतलेले आम्ही आहे लग्नाचे वाचन 

तू हो म्हणशील तर आणतो पळवून 

किंवा तू तिच्या बापाशी बोलशील का गं ?

रीतसर लग्नाची गोष्ट करशील का गं ?

तुझ्यापासून मी काहीही लपवले नाही 

तुझ्या शब्दाबाहेर मी जाणारही नाही 

मनातली घालमेल समजेल ना ही ?

माझ्याहून जादा तू मला जाणतेस आई
ना ना ना ना ना ... ना ना ना ना ना ....

------ विशाल 

पार्वतीची व्यथा

देऊळ कफल्लक , वितळू लागे खांब

गाभारी ध्यानस्थ तरीही सांब 

दुरून पार्वती जपे कसे सौभाग्य 

रोज उशीवर विरघळलेले थेंब 

ही आर्त हाक कि वनी लागली आग 

चिंतेत पार्वती कुठवर जपू विराग 

उंब-यात पाउल चाहूल सदाशिवाची 

अर्ध्यावर तुटले स्वप्न... आली का जाग ?


----- विशाल 

श्यामले..

तू  छोकरी नही  सुंदरी | मिश्कील  बाल चिचुंदरी ,

काळा  कडा मी फत्तरी | तू काश्मिरातील गुल-दरी !

पाताळीचा सैतान मी | अल्लाघरीची तू परी ,

तू मद्रदेशीय श्यामले | मी तो फकीर कलंदरी |

मैदान मी थरपार्करी | तू भूमी पिकाळ गुर्जरी |

अरबी समुद्रही मी जरी | तू कुद्रती रसनिर्झरी |

आषाढीचा अंधार मी | तू फाल्गुनी मधुशर्वरी |

खग्रास चंद्र मलीन मी | तू कोर ताशीव सिल्व्हरी |

बेसूर राठ 'सुनीत' मी | कविता चतुर्दश तू खरी 

'हैदोस' कर्कश मी जरी | 'अल्लाहू अकबर' तू तरी |

माजूम मी तू याकुती | मी हिंग काबुली ; तू मिरी ,

अन भांग तू चंडोल मी | गोडेल मी तू मोहरी |

मी तो पिठ्यातील बेवडा | व्हिस्कीतली तू माधुरी |

काडेचिराईत मी कडू | तू बालिका खडीसाखरी |

प्याटीस तू कटलेट मी | ओम्लेट मी तू सागुती |

कांदे-बटाटे-भात मी | मुर्गी बिर्याणी तू परी |

अक्रोड मी कंदाहरी | तू साह-यातील खर्जुरी |

इस्तंबुलीय अबीर मी | नेपाळची तू कस्तुरी |

मी घोंगडे अन लक्तरी | मख्मुल तू मऊ भर्जरी |

बेडौल वक्र त्रिकोण मी | तू लंबवर्तुळ गे परी |

तू वाढली कितीही जरी | मज वाटसी पण छोकरी |

जरी मूल हे कमरेवरी | तरी तू मला छकुल्यापरी |

गांभीर्य आणि वयस्कता | जरी ही तुझ्या मुखड्यावरी |

स्मरते मला तव सानुली | मूर्ती मनोहर पर्करी |

लव हासरी लव लाजरी | लव कावरी लव बावरी |

चीनीमातीची जणू बाहुली | मऊ शुभ्र सफेत नि पांढरी |

चल सानुले छकुले घरी | वात्सल्य गे दाटे उरी |

निर्दोष तो देशील का | पापा छुपा फिरुनी तरी ?

तू दोन इंच जरी दुरी | फर्लांग भाससी गे परी |

चल श्यामले, म्हणुनी घरी | बसू खेटुनी जवळी तरी |

घे माडगे घे गाडगे | घे गुलचमन घे वाडगे |

ताम्बूल घे आम्बील घे | घे भाकरी, घे खा परी |

किती थांबू मी ? म्हण 'होय' ना | खचली उमेद बरे उरी |

झिडकारुनी मजला परी | मत्प्रितीचा न 'खिमा' करी |

--- आचार्य अत्रे 

चौदा विद्या आणि चौसष्ठ कला

१४ विद्या आणि ६४ कला याबद्द्ल अनेकांच्या मनात उत्सुकता असते. त्या १४ विद्या आणि ६४ कलांची ही ओळख.


चौदा विद्या


चार वेद + सहा वेदांगे + न्याय, मीमांसा, पुराणे व धर्मशास्त्र अश्या एकूण चौदा
वेद : १. ऋग्वेद २. यजुर्वेद ३. सामवेद ४. अथर्ववेद
सहा वेदांगे
१. व्याकरण- भाषेतील शब्दांच्या व्यवहाराचे शास्त्र.
२. ज्योतिष- ग्रहगती तथा सामुद्रिक जाणण्याची विद्या.
३. निरुक्त- वेदांतील कठीण शब्दांचे अर्थ सांगणारे शास्त्र.
४. कल्प- धार्मिक विधी- व्रतांचे वर्णन करणारे शास्त्र.
५. छंद- शब्दांची गानयोग्य रचना व काव्यवृत्ताचे ज्ञान.
६. शिक्षा- शिक्षण, अध्यापन व अध्ययन.
१. न्याय,
२. मीमांसा,
3. पुराणे
4. धर्मशास्त्र.


चौसष्ट कला


१. पानक रस तथा रागासव योजना - मदिरा व पेय तयार करणे.
२. धातुवद- कच्ची धातू पक्की व मिश्रधातू वेगळी करणे.
३. दुर्वाच योग- कठीण शब्दांचा अर्थ लावणे.
४. आकर ज्ञान - खाणींविषयी अंतर्गत सखोल ज्ञान असणे.
५. वृक्षायुर्वेद योग- उपवन, कुंज, वाटिका, उद्यान बनविणे.
६. पट्टिका वेत्रवाणकल्प- नवार, सुंभ, वेत इत्यादींनी खाट विणणे.
७. वैनायिकी विद्याज्ञान- शिष्टाचार व विनय यांचे ज्ञान असणे.
८. व्यायामिकी विद्याज्ञान- व्यायामाचे शास्त्रोक्त ज्ञान असणे.
९. वैजापिकी विद्याज्ञान- दुसऱ्यावर विजय मिळविणे.
१०. शुकसारिका प्रलापन- पक्ष्यांची बोली जाणणे.
११. अभिधान कोष छंदोज्ञान- शब्द व छंद यांचे ज्ञान असणे.
१२. वास्तुविद्या- महाल, भवन, राजवाडे, सदन बांधणे.
१३. बालक्रीडाकर्म- लहान मुलांचे मनोरंजन करणे.
१४. चित्रशब्दापूपभक्षविपाक क्रिया- पाकक्रिया, स्वयंपाक करणे.
१५. पुस्तकवाचन- काव्यगद्यादी पुस्तके व ग्रंथ वाचणे.
१६. आकर्षण क्रीडा- दुसऱ्याला आकर्षित करणे.
१७. कौचुमार योग- कुरुप व्यक्तीला लावण्यसंपन्न बनविणे.
१८. हस्तलाघव- हस्तकौशल्य तथा हातांनी कलेची कामे करणे.
१९. प्रहेलिका - कोटी, उखाणे वा काव्यातून प्रश्न विचारणे.
२०. प्रतिमाला - अंत्याक्षराची योग्यता ठेवणे.
२१. काव्यसमस्यापूर्ती - अर्धे काव्य पूर्ण करणे.
२२. भाषाज्ञान - देशी-विदेशी बोलींचे ज्ञान असणे.
२३. चित्रयोग - चित्रे काढून रंगविणे.
२४. कायाकल्प - वृद्ध व्यक्तीला तरुण करणे.
२५. माल्यग्रंथ विकल्प - वस्त्रप्रावरणांची योग्य निवड करणे.
२६. गंधयुक्ती - सुवासिक गंध वा लेप यांची निर्मिती करणे.
२७. यंत्रमातृका - विविध यंत्रांची निर्मिती करणे.
२८. अत्तर विकल्प - फुलांपासून अर्क वा अत्तर बनविणे.
२९. संपाठय़ - दुसऱ्याचे बोलणे ऐकून जसेच्या तसे म्हणणे.
३०. धारण मातृका - स्मरणशक्ती वृद्धिंगत करणे.
३१. छलीक योग- चलाखी करून हातोहात फसविणे.
३२. वस्त्रगोपन- फाटकी वस्त्रे शिवणे.
३३. मणिभूमिका - भूमीवर मण्यांची रचना करणे.
३४. द्यूतक्रीडा - जुगार खेळणे.
३५. पुष्पशकटिका निमित्त ज्ञान - प्राकृतिक लक्षणाद्वारे भविष्य सांगणे.
३६. माल्यग्रथन - वेण्या, पुष्पमाला, हार, गजरे बनविणे.
३७. मणिरागज्ञान - रंगावरून रत्नांची पारख करणे वा ओळखणे.
३८. मेषकुक्कुटलावक - युद्धविधी- बोकड, कोंबडा इ.च्या झुंजी लावणे.
३९. विशेषकच्छेद ज्ञान - कपाळावर लावायच्या तिलकांचे साचे करणे.
४०. क्रिया विकल्प - वस्तूच्या क्रियेचा प्रभाव उलटविणे.
४१. मानसी काव्यक्रिया - शीघ्र कवित्व करणे.
४२. आभूषण भोजन - सोन्या-चांदी वा रत्नामोत्यांनी काया सजवणे.
४३. केशशेखर पीड ज्ञान - मुकुट बनविणे व केसात फुले माळणे.
४४. नृत्यज्ञान - नाचाविषयीचे शास्त्रोक्त सखोल ज्ञान असणे.
४५. गीतज्ञान - गायनाचे शास्त्रीय सखोल ज्ञान असणे.
४६. तंडुल कुसुमावली विकार - तांदूळ व फुलांची रांगोळी काढणे.
४७. केशमार्जन कौशल्य - मस्तकाला तेलाने मालीश करणे.
४८. उत्सादन क्रिया - अंगाला तेलाने मर्दन करणे.
४९. कर्णपत्र भंग - पानाफुलांपासून कर्णफुले बनविणे.
५०. नेपथ्य योग - ऋतुकालानुसार वस्त्रालंकाराची निवड करणे.
५१. उदकघात - जलविहार करणे. रंगीत पाण्याच्या पिचकारी करणे.
५२. उदकवाद्य - जलतरंग वाजविणे.
५३. शयनरचना - मंचक, शय्या व मंदिर सजविणे.
५४. चित्रकला - नक्षी वेलवुट्टी व चित्रे काढणे.
५५. पुष्पास्तरण - फुलांची कलात्मक शय्या करणे.
५६. नाटय़अख्यायिका दर्शन - नाटकांत अभिनय करणे.
५७. दशनवसनांगरात - दात, वस्त्रे, काया रंगविणे वा सजविणे.
५८. तुर्ककर्म - चरखा व टकळीने सूत काढणे.
५९. इंद्रजाल - गारुडविद्या व जादूटोणा यांचे ज्ञान असणे.
६०. तक्षणकर्म - लाकडावर कोरीव काम करणे.
६१. अक्षर मुष्टिका कथन - करपल्लवीद्वारे संभाषण करणे.
६२. सूत्र तथा सूचीकर्म - वस्त्राला रफू करणे.
६३. म्लेंछीतकला विकल्प - परकीय भाषा ठाऊक असणे.
६४. रत्नरौप्य परीक्षा - अमूल्य धातू व रत्ने यांची पारख करणे.  


(courtesy : Atul Agnihotri, Ujwal Keskar & Sunil Desai  from facebook)

हैफ हम जिसपे की

हैफ हम जिसपे की तैयार थे मर जाने को

जीते जी हमने छुड़ाया उसी कशाने को
क्या ना था और बहाना कोई तडपाने को
आसमां क्या यही बाकी था सितम ढाने को
लाके गुरबत में जो रखा हमें तरसाने को...

फिर ना गुलशन में हमें लायेगा शैयाद कभी
याद आयेगा किसे ये दिल-ऐ-नाशाद कभी
क्यों सुनेगा तु हमारी कोई फरियाद कभी
हम भी इस बाग में थे कैद से आजाद कभी
अब तो काहे को मिलेगी ये हवा खाने को...


दिल फिदा करते है क़ुर्बान जिगर करते है 
पास जो कुछ है वो माताकी नजर करते है
खाना विरान कहां देखिये घर करते है 
खुश रहो अहल-ए-वतन ,हम तो सफर करते है 
जाके आबाद करेंगे किसी वीराने को ...


हा मयस्सर हुआ राहतसे कभी मेल हमे
जानपर खेल के भाया न कोई खेल हमे 
एक दिनका भी ना मंजूर हुआ बेल हमे 
याद आयेगा अलीपूरका बहुत जेल हमे 
लोग तो भूल गये होंगे उस अफसाने को ...


अंदमान खाक तेरी क्यो ना हो दिल मे नजा 
छुके चरणोको जो पिंगळे के हुई है जीशा 
मरतबा इतना बढे तेरी भी तकदीर कहां 
आते आते जो राहे ‘बाल तिलक’ भी मेहमा 
‘मंडाले’ को ही ये एजाज मिला पाने को ...


बात तो जब है की इस बात की जीद्दे ठाने
देश के वास्ते क़ुर्बान कारे हम जाने 
लाख समझाये कोई, उसकी ना हरगीज माने 
बहते हुये खूनमे अपना ना गिरेबान साने 
नसीहा, आग लगे इस तेरे समझाने को ...


अपनी  किस्मतमे अजलसेही सितम रखा था 
रंज रखा था, मुहीम राखी थी, गम रखा था 
किसको परवाह थी और किसमे ये दम रखा था 
हमने जब वादी-ए-गुरब्बत मे कदम रखा था 
दूरतक याद-ए-वतन आयी थी समझाने को ...

हमभी आराम उठा सकते थे घरपे रह कर 

हमकोभी मा बापने पाला था, दुःख सह सह कर 

वक्त-ए-रुखसत उन्हे इतना भी ना आये कह कर 

गोदमे आंसू जो टपके कभी रुखसे बह कर 

तिफ्ल उनकोही समझ लेना जी बहलाने को ...


देश सेवा का ही बहता है लहु नस-नस में
हम तो खा बैंटे हैं चित्तोड़ के गढ़ की कसमें
सरफरोशी की अदा होती हैं यों ही रसमें
भाले-ऐ-खंजर से गले मिलाते हैं सब आपस में
बहानों, तैयार चिता में हो जल जाने को


अबतो हम दाल चुके अपने गलेमे झोली
एक होती है फकीरोकी हमेशा बोली 
खूनमे फाग रचायेगी हमारी टोली
जबसे  बंगालमे खेले है कन्हैया होली 
कोई उसदिनसे नही पुछता बरसाने को ...


अपना कुछ गम नही पर हमको खयाल आता है 
मादर-ए-हिंद पर कबतक जवाल आता है 
‘हरदयाल’ आता है  ‘युरप' (युरोप) से ना ‘लाल’ आता है 
देशके हालपे रह रह मलाल आता है 
मुन्तझीर रहते है हम खाकमे मिल जाने को ...


नौजावानो जो तबीयतमे तुम्हारी खटके 
याद कर लेना हमेभी कभी भुले भटके 
आपके जुजवे बदन होवे जुदा कटकटके 
और सदचाक हो माताका कलेजा फटके 
पर ना माथेपे शिकन आये कसम खाने को ...


देखे  कबतक ये असिरान-ए-मुसिबत छुटे 
मादर-ए-हिंदके कब भाग खुले या फुटे 
‘गांधी'  आफ्रिकाकी  बाजारोमे सडके कुटे 
और हम चैनसे दिन रात बहारे लुटे 
क्यो ना तर्जीह दे इस जीनेपे मार जाने को ...


कोई माता की ऊंमीदों पे ना ड़ाले पानी
जिन्दगी भर को हमें भेज के काला पानी
मुँह में जलाद हुए जाते हैं छले पानी
अब के खंजर का पिला करके दुआ ले पानी
भरने क्यों जाये कहीं ऊमर के पैमाने को


मयकदा किसका है ये जाम-ए-सुबु किसका है
वार किसका है जवानों ये गुलु किसका है
जो बहे कौम के खातिर वो लहु किसका है
आसमां साफ बता दे तु अदु किसका है
क्यों नये रंग बदलता है तु तड़पाने को


दर्दमंदों से मुसीबत की हलावत पुछो
मरने वालों से जरा लुत्फ-ए-शहादत पुछो
चश्म-ऐ-खुश्ताख से कुछ दीद की हसरत पुछो
कुश्त-ए-नाज से ठोकर की कयामत पुछो
सोज कहते हैं किसे पुछ लो परवाने को


नौजवानों यही मौका है उठो खुल खेलो
और सर पर जो बला आये खुशी से झेलो
कौंम के नाम पे सदके पे जवानी दे दो
फिर मिलेगी ना ये माता की दुआएं ले लो
देखे कौन आता है ईर्शाथ बजा लाने को


---- रामप्रसाद बिस्मिल 

हैफ - Alas!
कशाने - House
शैयाद - Hunter
नाशाद - Cheerless, Joyless
जाम-ए-सुबु - जाम से भरी सुराही
गुलु - neck
अदु - Enemy
हलावत - Relish, Deliciousness
चश्म-ऐ-खुश्ताख - audacious eyes
कुश्त-ए-नाज - one who is killed by flattery
सोज - Burning, Heat, Passion
ईर्शाथ - Order, Command

छोटे जीव

छोटे जीव

पानवत

छोटे जीव